Η αισθητική του Χικμέτ και η γνωριμία του με το Μαγιακόφσκι.

Η αισθητική του Χικμέτ.

Η πρώτη του επαφή με την ποίηση, έγινε στην παιδική του ηλικία. Ο παππούς του ήταν αυτός που του έδωσε το έναυσμα για να ασχοληθεί με τη λογοτεχνία. Την πρώτη μέρα της αποφοίτησης του, του χάρισε ένα δερματόδετο τετράδιο για να γράφει τα δικά του ποιήματα[1]. Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει μερικά σπάνια παραδείγματα των πρώτων του έργων, τα οποία παρέμειναν  αδημοσίευτα κατά τη διάρκεια της ζωής του. Το πρώιμο έργο ήταν επίσημο και  συμβατικό στη μορφή, ακολουθούσε δηλαδή  τις μετρικές και λυρικές συμβάσεις της εποχής, αν και τη θεματολογία του την αντλούσε από την πραγματική ζωή αναφερόμενος στο θαυμασμό του στη φύση και τα τοπία της Τουρκίας, την αγάπη, το μίσος, την αδικία και το θρησκευτικό φανατισμό.

Μετά το γυμνάσιο αποφασίζει να ξεκινήσει το ταξίδι στην Άγκυρα, μαζί με τον φίλο του Βάλα Νουρεντίν, με σκοπό να συνδεθεί με  τις δυνάμεις του Κεμάλ. Προς τα τέλη του 1920, ξεκινά αρχικά ταξιδεύοντας με πλοίο και στη συνέχεια με τα πόδια. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τις ιδέες του Μαρξ και του Λένιν, μέσω της γνωριμίας του με Τούρκους σπαρτακιστές, που είχαν εκδιωχθεί από τη Γερμανία.  Επομένως κατά την περίοδο τούτη ο Ναζίμ δέχεται τα πρώτα μαθήματα πάνω στις επαναστατικές ιδέες του σοσιαλισμού. Ειδικότερα ο σπαρτακιστής Σαντίκ Αχί του υπόδειξε να ξεπεράσει τον εθνικισμό και να επικεντρωθεί στις ταξικές αντιθέσεις. Το ταξίδι αυτό λοιπόν τον βοηθά όχι μόνο να συνειδητοποιήσει  την άθλια κατάσταση του λαού του, αλλά και τη διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις.

Αφού καταφτάνει στην Άγκυρα, ο Ναζίμ, μαζί με μια ομάδα νέων συγγραφέων επισκέπτεται τον Κεμάλ, ο οποίος τους προέτρεψε να γράψουν ποίηση «στρατευμένη», με κοινωνικούς στόχους, σε αντίθεση δηλαδή με την  λόγια οθωμανική λογοτεχνία. Ο Κεμάλ είχε κάθε λόγο την περίοδο εκείνη που η έκβαση της εθνικοαστικής επανάστασης δεν είχε ακόμη κριθεί να εκφράζει έντονο ριζοσπαστισμό. Παρ’ όλα αυτά το ποίημα που έγραψε κάτω απ΄αυτή την προτροπή ο Χικμέτ καλώντας το λαό να στηρίξει τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του Κεμάλ, δεν υιοθετήθηκε γιατί κρίθηκε πολύ επαναστατικό.

Στη συνέχεια ο Ναζίμ, διορίστηκε στην Μπολού, ως δάσκαλος. Εκεί, έχοντας στο μυαλό του όλα αυτά ξεκίνησε να ετοιμάζει το ταξίδι του για τη Μόσχα, Όπως γράφει και ο ίδιος ο Νουρεντίν η απόφαση να πάει στη Μόσχα ήταν καθαρά δικιά του, παρόλο που μπορεί ο κομμουνιστής Ζίγια Χιλμί  με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά εκείνη  την περίοδο, να τον είχε επηρεάσει, με τις γνώσεις του στην ιστορία, τη φιλοσοφία, τα οικονομικά, τη κοινωνιολογία και τη νομική. Ο Ναζίμ που όνειρο του ήταν να πάει στο Παρίσι, καθώς ήταν επηρεασμένος από αυτά που διάβαζε για τη Γαλλική επανάσταση, κατάλαβε σ’ αυτή τη φάση ότι η αστική επανάσταση ανήκε πια στο παρελθόν. Ετσι πήρε την απόφαση να πάει στη Ρωσία αφού εκεί συντελούνταν κοσμοιστορικές αλλαγές, μετά τη νικηφόρα Οκτωβριανή σοσιαλιστική επανάσταση.

Το ταξίδι του Ναζίμ προς τη Μόσχα, αποτέλεσε ένα σημαντικό εφαλτήριο για τη μετέπειτα δημιουργική εξέλιξη του. Η Σοβιετική Ένωση ακόμα ήταν στην αρχή της οικοδόμησης του σοσιαλισμού με αισθητές τις συνεπείες του εμφυλίου και του Α παγκόσμιου πολέμου. Ο Ναζίμ αντικρύζει την πείνα και τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν στην ΕΣΣΔ, εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου, της ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης. Θυμάται ακόμα τις εικόνες από την πείνα και τη φτώχια των χωρικών και των εργατών στα ορυχεία της πατρίδας του.

Την περίοδο αυτή θα δημιουργήσει ένα νέο ποιητικό στυλ για να καταφέρει να εκφράσει όλα αυτά που είχε δει. Ένα ποίημα του Μαγιακόφσκυ ήταν αυτό που του έδωσε μια πρώτη ιδέα για τον νέο τρόπο ποιητικής έκφρασης των κοινωνικών προβλημάτων. Στην αρχή επειδή δεν γνώριζε Ρώσικα, δεν μπορούσε να καταλάβει το θέμα του ποιήματος αλλά γοητεύτηκε από τη μορφή του. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού λοιπόν για τη Μόσχα, ξεκίνησε να γράφει ένα ποίημα με βάση τις νέες εμπειρίες του από την ανθρώπινη δυστυχία. Εγραψε το ποίημα σε έμμετρο λόγο και όταν έφτασε στη Μόσχα ξεκίνησε να επεξεργάζεται τη δημιουργία τη νέας μορφής με βάση τον Μαγιακόφσκι. Οι πρώτοι στίχοι που γράφτηκαν εκείνον τον καιρό, δείχνουν το δρόμο που έμελλε να ακολουθήσει και τις αντιλήψεις του για την Ποίηση.

Με την άφιξη του στη Μόσχα, ο Ναζίμ ήρθε σε επαφή με κομμουνιστές από όλο το κόσμο καθώς διέμενε στο ξενοδοχείο lux, στο οποίο φιλοξενούνταν επίσημοι επισκέπτες, ξένοι κομμουνιστές και πολιτικοί πρόσφυγες. Κατά την περίοδο της παραμονής του και κυρίως το πρώτο καιρό ήταν διαθέσιμα μόνο τα βασικά, δηλαδή τροφή και ρούχα. Ο κατακλυσμός όλων αυτών των νέων εικόνων κατά τις πρώτες βδομάδες της παραμονή του στη Μόσχα τον διεγείρει σε μια ανανεωμένη έκρηξη δημιουργικότητας. Όλο το διάστημα αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Ναζίμ προσπαθούσε να «χωνέψει» όλα αυτά που είδε στο ταξίδι του, έτσι το καλοκαίρι του 1922 έγραψε το ποίημα «τα μάτια των πεινασμένων» προϊόν των νέων του εμπειριών[2].

«Δεν είναι ένας δυο

 δεν είναι πέντε δέκα

 τριάντα εκατομμύρια πεινασμένοι

 είναι οι δικοί μας.

 Αυτοί είναι  δικοί μας!

Εμείς δικοί τους!(...)».

Η πίστη του, ενισχύθηκε ακόμη πιο πολύ από τις σπουδές του πάνω στο Μαρξισμό. Ο μεγάλος του ενθουσιασμός από την πρώτη χώρα των εργατών, γίνεται αντιληπτός και από το ποίημα του «Στα 19 μου χρόνια» όπου λέει σε ένα σημείο πως όλη την ημέρα την αφιερώνει στις σπουδές του και του μένουν μονάχα 20 λεπτά για έρωτα.

«Στο εικοσιτετράωρο  : 24 ώρες Λένιν,
24 ώρες Μαρξ,
24 ώρες Ένγκελς,
εκατό δράμια μαύρο ψωμί,
20 τόνους βιβλία
και 20 λεφτά για...»

Η γνωριμία με τον Μαγιακόφσκι.

Ο Ρώσος ποιητής, όπως προαναφέραμε επηρέασε σε σημαντικό βαθμό το έργο του Ναζίμ. Η πρώτη τους γνωριμία έγινε στο ξενοδοχείο Lux, λίγο μετά την άφιξη του Ναζίμ στη Μόσχα. Το Μάρτιο του 1923, μοιράστηκαν την ίδια σκηνή, στο Πολυτεχνικό Μουσείο σε μια εκδήλωση για την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας. Ο ίδιος ο Ναζίμ είχε πει πως όταν έμαθε Ρώσικα και μπορούσε πλέον να καταλάβει το έργο και τη προσωπικότητα του Μαγιακόφσκι, έμαθε αρκετά από αυτόν. Ωστόσο αποστασιοποιήθηκε από αυτόν λέγοντας ότι όντως ήταν ο δάσκαλος του και ότι είχαν αρκετά κοινά αλλά δεν γράφει σαν αυτόν.

Ο Ναζίμ είχε την τύχη να βρίσκεται στη Μόσχα κατά τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, που αυτό όπως είναι φυσικό είχε και το αντίκτυπό της στην τέχνη, στα ρεύματα και στην καλλιτεχνική δημιουργία. Ο Ναζίμ τη περίοδο αυτή προσπαθεί να κάνει μια σύνθεση του Μαρξισμού με τον Κονστρουκτιβισμό, όπως υποδεικνύεται σε ένα απόσπασμα του ποιήματος του «ο ποιητής», το οποίο έγραψε το 1922.

«Είμαι ποιητής
Εχω γράψει τόση ποίηση όσο η βροχή ενός χρόνου
Αλλά για να ξεκινήσω να γράψω το αριστούργημα μου
ένα μυθιστόρημα «Κονστρουβιστικό- Μαρξιστικό»
πρέπει να περιμένω μέχρι να μάθω
το «Κεφάλαιο» από καρδιάς.»

Αυτό που κατάφερε να κάνει ο Ναζίμ, σε μεγαλύτερο βαθμό από κάθε άλλο ποιητή  Τούρκο, είναι να δημιουργήσει μια ποίηση εύκολα κατανοητή που μπορούσε να σαγηνέψει τον αναγνώστη. Είχε επινοήσει κάποια δαιμόνια ηχητικά εφέ για να εκφράσει τις ενέργειες των κοινωνικών και τεχνολογικών επαναστάσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποίημα μηχανοποίηση (1923)[1] που ξεκινάει με τους ήχους της μηχανής.

Επομένως, για τον Ναζίμ η γλώσσα, δεν αποτέλεσε ποτέ εμπόδιο καθώς εξαιτίας του ρυθμού των φωνητικών εκφράσεων και τον τρόπο που διάβαζε τα ποιήματα κατάφερνε να συναρπάζει το ακροατήριο του. Αυτό αποδεικνύεται  και από το γεγονός ότι ο Ναζίμ σε διάφορες εκδηλώσεις στη Μόσχα απήγγειλε ποίηση στα Τουρκικά σε μη Τουρκόφωνο ακροατήριο, και αυτοί μπορούσαν να αντιληφτούν το επαναστατικό πνεύμα και τον ενθουσιασμό του. Τα κείμενα του, με τη μουσικότητα, το προσωπικό ύφος, την ιδιομορφία, τις δυνατές ρίμες, αλλά και τον ελεύθερο στίχο, γεμίζουν τους αναγνώστες του με ένα αίσθημα αισιοδοξίας και πίστης για το μέλλον. Ο στίχος του Ναζίμ, πέρα από πολιτική και κοινωνική κριτική, είναι συνάμα και χάιδεμα ψυχής.

Κατά την διάρκεια της πρώτης παραμονής του στη Μόσχα, μια ακόμα γνωριμία που επηρέασε αρκετά τον Ναζίμ, ήταν αυτή με τον Μεγιερχολντ. Ο Ναζίμ είχε τονίζει ότι επηρεάστηκε περισσότερο από τον κονστρουκτιβισμό του Μέγιερχολντ και γενικότερα το Σοβιετικό θέατρο και λιγότερο από το Μαγιακόφσκι. Συγκεκριμένα είχε πεί « Η επιρροή του Σοβιετικού θεάτρου στη λυρική ποίηση μου είναι πολύ μεγαλύτερη από την επίδραση της Σοβιετικής ποίησης».

Αυτά που έκανε, για την Τούρκικη λογοτεχνία και με την επιστροφή του στην Τουρκία, ήταν πραγματικά πρωτάκουστα. Οι ποιητές και οι πεζογράφοι πριν από αυτόν μίλαγαν όπως είπαμε παραπάνω μόνο για έρωτες και φεγγάρια. Με τη σύνθεση της πρωτοπόρας αυτής τέχνης του, ο Ναζίμ Χικμέτ επιβλήθηκε στο πνευματικό κόσμο της χώρας του και προσέφερε ουσιαστική συμβολή για την παραπέρα εξέλιξη της Τούρκικης  λογοτεχνίας και περισσότερο της ποίησης.

---

[1]Ναζίμ Χικμέτ τα έργα του, Βιβλίο Πρώτο, εκδ. Συγχρονη Εποχή, σελ. 152-153

---

[1] Memet Fuat, «Nazim Hikmet, Yaşamı, Ruhsal Yapısı, Davaları, Tartışmaları, Dünya Görüşü, Şiirinin Gelişmeleri», εκδ. Adam, σελ. 7-15

[2] Can Dündar, Nazim, İMGE kitabevi.